Ny teknologi styrkjer miljøovervakinga

Les saken på bokmål

– Vi skal i større grad ta i bruk moderne metodar og teknologi, for å gjere miljøovervakinga meir effektiv og treffsikker i perioden 2026-2030, seier Hilde Singsaas, direktør for Miljødirektoratet.   

Miljødirektoratet har i fleire år brukt moderne teknologi i overvakinga av natur og miljø. Med satellittar, dronar, fly, biletgjenkjenning og DNA-analysar får direktoratet presise resultat raskt og rimeleg.   

- God oversikt over natur og miljø er viktig for å ta gode val. Målet er å få meir kunnskap for pengane og gjere data lettare tilgjengeleg for både styresmakter og folk flest. Vi omprioriterer midlane innanfor dagens budsjett, seier Hilde Singsaas.  

Miljødirektoratet koordinerer den nasjonale miljøovervakinga på oppdrag frå Klima- og miljødepartementet. Overvakinga omfattar økosystem på land, i hav og ferskvatn, og dekkjer natur, klima og forureining:  

Satellittar, fly og dronar gir god oversikt

Fjernmåling har vorte eit viktig verktøy for å overvake endringar i naturen, som til dømes algevekst i innsjøar og kystområde, som ofte er teikn på forureining frå næringsstoff.   

– Ved å kombinere satellittdata med lokale målingar og modellar, får vi eit tydelegare bilete av miljøet. Det gir oss innsikt i korleis naturen blir påverka av både menneskes aktivitet og klimaendringar, seier Singsaas.   

Teknologien blir til dømes brukt til å kartleggje marin forsøpling, der biletanalyse kan klassifisere plast, metall og glas på havbotnen.   

– Når prosessane blir automatiserte, blir overvakinga meir strukturert og mindre tidkrevjande. Resultata gir eit godt grunnlag for å planleggje og rydde opp forureining, seier Singsaas.

DNA-prøver avslører endringar i naturen

DNA-metodar har allereie gitt verdifulle resultat. Ved å analysere små bitar av arvestoff i vassprøver, kan forskarar identifisere ulike artar som er i eit område, utan å sjå eller fange dei.  

– DNA-metodar gjer det mogleg å oppdage framande skadelege artar tidlegare enn før. Då kan vi handle raskt og avgrense skade på natur, helse og økonomi, seier Singsaas.  

Metodane gir også betre oversikt over trua og sårbare artar, og kan til dømes brukast til å kartleggje kva artar som finst i ei elv eller ein innsjø.  

Open tilgang til miljødata gir betre avgjerder

– Å dele data viser openheit og gjer det enklare for folk og organisasjonar å følgje med på miljøarbeidet. Det gir eit betre kunnskapsgrunnlag for både styresmakter og forskarar, seier Singsaas.  

Miljødirektoratet jobbar med å gjere miljødata lettare tilgjengeleg. Fleire data frå overvakinga blir publiserte i opne løysingar og blir tilgjengeleg via denne datakatalogen:  

Måten miljødata delast varierer mellom ulike program, og kan til dømes bli delt frå offentlege miljødatabasar, slik som GBIF, frå karttenester som Artskart og Vannmiljø, eller som interaktive datavisualiseringar publisert på Miljødirektoratets nettstad.  

Open tilgang til data gjer det enklare å oppfylle internasjonale krav og fremjar samarbeid på tvers av fagområde. Miljødirektoratet følgjer Fair-prinsippa, som betyr at data er lette å finne, tilgjengelege for alle, kan brukast på tvers av system og er godt dokumentert. 

Nye satsingar og meir effektiv rapportering

I perioden 2026-2030 blir miljøovervakinga av skog, våtmark og kystlynghei styrkt. Det blir også auka innsats mot makroplast, overvaking av antimikrobiell resistens og målingar av hydrogen i atmosfæren på Svalbard.

– Desse aktivitetane skal bidra til å tette kunnskapshol og gi betre datagrunnlag for tilstandsvurderingar på nasjonalt nivå, avsluttar Singsaas.

Miljødirektoratet går også over til enklare rapportering. Dei fleste programma for miljøovervaking får éin større rapport kvart femte år, i staden for årlege rapportar (PDF). Desse blir supplerte med interaktive rapportar (Power-BI), som gir løpande innsikt i data.  

Utlysing av midlar til miljøovervaking for 2025 og 2026

Oversikt over når dei ulike miljøovervakingsprogramma blir lyste ut, finn du på denne sida:

Anskaffingane blir publiserte på Doffin.no i løpet av 2025 og 2026.  

  Miljødirektoratet sine program for miljøovervaking finn du her: