Kva er forsøpling?
I forureiningslova blir avfall på avvege definert som forsøpling. Forsøpling er forboden. Det betyr at ingen må tømme, etterlate, oppbevare eller transportere avfall slik at det kan virke skjemmande eller være til skade eller ulempe for miljøet. Den som har forsøpla skal sørge for naudsynt opprydding. Dette følgjer av forureiningslova § 28.
Korleis avgjere om noko er forsøpling?
Forsøpling er avfall på avvege. Avfall er definert i forureiningslova § 27, under er dei ulike omgrepa i lova forklart.
Eksemplar på forsøpling
Enkeltgjenstander eller delar av gjenstandar som er kasta eller mista, til dømes flasker, snus, plastposar, leidningar og batteri. Og gjenstandar/skrot som er lagra ulovleg, til dømes bilvrak, samt mange gjenstandar dumpa på same stad i naturen, til dømes ulovlege fyllingar.
Kven er ansvarleg for forsøpling?
Dei som har forsøpla har ansvar for å rydde opp. Etter forureiningslova kan også andre enn den som har forårsaka forsøplinga bli heldt ansvarleg og bli pålagt å rydde opp.
Du kan lese meir om korleis ein avgjer kven som er ansvarleg i vår rettleiar til kommunen:
Når er det også forureining?
Det at noko er definert som forsøpling, utelukka ikkje at det også kan utgjere en fare for forureining. Dersom avfall på avvege medfører forureining eller fare for forureining, vil lovens regler om forureining gjelde i tillegg til reglane om forsøpling.
Forureining blir forstått mellom anna som tilførsel av fast stoff, væske eller gass til luft, vann eller i grunnen som er eller kan vere til skade eller ulempe for miljøet. Til dømes vil en grunneigar som lagrar biler over lang tid, men ikkje sikrar dei godt nok mot forureining, omfattast av forbodet. Dette gjeld uavhengig av om bilane er å rekne som avfall eller ikkje. I tilfelle der det er fare for forureining, er det altså ikkje alltid avgjerande å ta stilling til om det er snakk om avfall eller ikkje, fordi ein også kan bruke forureiningslova sine paragrafer om forureining.
Kommunen er styresmakt
Kommunen er forureiningsstyresmakt for forsøpling etter forureiningslova, og har ansvar for å følgje opp forsøplingssaker i kommunen. Dette følgjer av forureiningslova § 37 og av rundskriv T-5/98 om kommunens myndigheit og pliktar etter forureiningslova.
Kommunen kan gi pålegg til den ansvarlege om opprydding eller om å dekkje kostnader som nokon har hatt til opprydding. Privatpersonar, organisasjonar og andre føretak kan be kommunen om å gje den ansvarlege slikt pålegg.
Kommunen har plikt til å vurdere og behandle førespurnaden din.
Kommunen sin avgjere i saka er eit enkeltvedtak sjølv om det ikkje er gitt pålegg. Det kan dermed også klagast på avgjerda om å ikkje gje pålegg. Det vil seie at du kan sende ei klage til kommunen din på at du er ueinig i deira avgjerd om å ikkje gjere noko i saka.
Etter forvaltningslova skal kommunen behandle saka så raskt det let seg gjere. Kommunen skal gi eit førebels svar om dei ikkje kan avgjerda saka innan ein månad. I dette svaret skal dei seie noko om grunnen til at saka ikkje kan handsamast tidlegare, og om mogleg informere om når svar kan ventast.
Om du ikkje har høyrt noko frå kommunen når det har gått minst ein månad, bør du ta kontakt med kommunen for å høgre om dei har gitt pålegg om opprydding eller gjort vedtak om betaling av utgifter. Når du har fått informasjon om avgjerda til kommunen i saka og du ikkje er einig i avgjerda, kan du gå fram med å klage på avgjerda.
I klaga bør du vise til oppmodinga du har sendt til kommunen, til avgjerda til kommunen og vise til at du har rett til å klage etter forureiningslova § 37 tredje ledd.
Klaga skal sendast til kommunen din. Ofte skal klager sendast til postmottaket til kommunen. Dette kan du gjerne finne på nettsida til kommunen din.
Miljødirektoratet sitt ansvar
Miljødirektoratet har ansvar for å forme ut, forvalte og rettleie om regelverket som gjeld forsøpling.
Vi har ikkje myndigheit til å følgje opp forsøplingssaker, og kan heller ikkje kontrollere oppfølginga frå kommunen.
Vi har heller ikkje kapasitet til å sende tips om forsøpling vidare til kommunen. Alle tips og varslar om forsøpling skal sendast til kommunen der forsøplinga har skjedd.
Ulovlege avfallsplassar og villfyllingar
Mange av landets ulovlege avfallsplassar inneheld avfall som kan vere skjemmande og avfall som både eer skjemmande og kan medføre fare for forureining. Til dømes vil det ofte finnast byggavfall, elektrisk- og elektronisk avfall og hageavfall på ein og same avfallsplass.
Dersom det først er etablert ein ulovleg avfallsplass ein stad, vil plassen ofte tiltrekkje seg meir avfall. Dette gjeld uavhengig av om grunneigaren veit om det eller ikkje. Derfor er det gunstig å gripe fatt i problemet tidleg medan kostnadene er låge og det ikkje er så ressurskravande å rydde opp.
Meir om ulovlege avfallsplassar:
Korrekt handtering av avfall kan hindre forureining
Det er fleire tiltak du kan gjere for å hindre forureining.
Ved å levere køyretøy og fritidsbåtar til mottak, vil disse kunne behandlast slik at disse ikkje fører til forureining. Det er ordning for vrakpant for køyretøy:
Det er også vrakpant på fritidsbåtar. Når du ønskjer å kvitte deg med din eigen fritidsbåt, kan du levere han til godkjent mottak. Det er også mogleg å levere fritidsbåtar som openbert er avfall (dei er øydelagt og har lege der lenge). Det er ikkje lov å levere båtar som tilfører nokon andre og som ikkje kan reknast for å vere forsøpling.
Les meir om mottak av kasserte fritidsbåtar her:
Viss du arbeider for ei bedrift som importerer eller produserer køyretøy, skal bedrifta delta i returordning for kasserte køyretøy:
Hushaldningsavfall skal handterast av kommunen din. Det gjeld også hushaldningsavfall frå hytter og fritidsbustad.
Det vil seie at kommunen også skal ha ei løysning for mottak av avfall som du ikkje kan kjeldesortere heime, men som framleis reknast som hushaldningsavfall, slik som til døme batteri, steikjepanner, møblar, kvitevarer og hageavfall.
Sjå på nettsida til kommunen din om deira løysning for dette.
Vær merksam på at plast som hamnar i naturen kan brytas ned til mindre delar og til mikroplast. Mikroplast brytas ikkje ned fullstendig og kan bli i naturen i fleire hundre år. Dette kan føre til forureining og være til fare for dyr og for helsa til menneske.
Det at plast er merka med "bioplast" betyr ikkje at det vil brytas ned slik som biologisk materiale. Det er framleis plast og skal handterast på same vis som vanleg plast, eventuelt på anna merkt vis (for eksempel industriell kompost).
Les meir om kva mikroplast er og korleis det påverkar naturen:
Les meir om biobasert plast, bionedbrytbar plast og komposterbar plast på vår nettside om sirkulær økonomi, under "Prioriterte områder: plast":
Bedrifter kan bidra til å redusera forsøpling ved å sørgje for sikker lagring av plastprodukt og avfall, les meir her:
I 2021 la Miljødirektoratet fram ein rapport som kartla norske landbaserte kjelder til mikroplast, med eit eige kapittel om mikroplast som kjem frå forsøpling:
Kulane nytta i softgun-spel er ofte laget i plast. Fleire av desse kulane er merkt med at dei er laga av "bioplast" og kan brytas heilt ned i naturen. Som oftast vil ikkje dette stemme, då forholda i norsk natur ikkje oppfyller forholda som behøvast for å bryte ned bionedbrytbar plast. Kulane som blir liggande i naturen kan då risikere å bli etne av dyr, eller dei kan brytas ned til mikroplast og føre til forureining av natur og vassdrag.
Bruk av plastkular i soft-gun spel, også dei bio-merkte kulane er difor i strid med forsøplingsforbodet, ettersom det er forbodet å etterlate avfall i naturen.
Dei som etterleit seg slike plastkular i naturen kan bli rekna som ansvarlege for forsøpling og kan få pålegg om å fjerne den. Om dei ikkje fjernar forsøplinga kan kommunen gjere vedtak om tvangsmulkt som vil bli ilaget om den ansvarlege ikkje fjernar forsøplinga. Ein tvangsmulkt er ei plikt til å betale eit beløp til myndigheitene når ein ikkje gjer som ein har vorte pålagt. Brot på forsøplingsforbodet er straffbart. Dette inneber at spreiing av plastkuler ute frå softgun-spel kan bli meld til politiet og føre til straff.